Nie ma co ukrywać, ale każdemu z nas zdarza się przekazywać pewne informacje, czasem wrażliwe, o różnych osobach, bez ich wiedzy. Prof. Robin Dunbar – brytyjski antropolog i psycholog ewolucyjny twierdzi nawet, że plotkowanie odegrało niebagatelną, wręcz kluczową, rolę w ewolucji człowieka. Czy to możliwe, że plotkowanie mamy w genach?

Duże mózgi

To, co przede wszystkim różni nas od naszych najbliższych krewnych – szympansów – to duży mózg. To dzięki dużym mózgom ludzie posiadają ogromne możliwości intelektualne, którymi zdecydowanie przewyższają szympansy. W biologii ewolucyjnej mówi się, że jednym z podstawowych trendów w ewolucji człowieka jest właśnie proces encefalizacji, czyli systematycznego zwiększania się wielkości mózgu w stosunku do wielkości ciała.

Żeby koordynować pracę mięśni, analizować odbierane bodźce, przeprowadzać podstawowe analizy takie jak, na przykład, odróżnianie członków swojego gatunku od innych – do tego wszystkiego teoretycznie nie potrzebowalibyśmy aż tak dużych, i co za tym idzie, kosztownych energetycznie mózgów. Badania pokazują, że chociaż mózg stanowi zaledwie 2% masy ciała naszego ciała, wykorzystuje około 20% glukozy – „paliwa”, jakim dysponuje cały organizm. A skoro ewolucja nie lubi zbędnych wydatków, zatem jak to się stało, że w naszym gatunku promowane było właśnie wykształcenie dużego mózgu? Po co nam właściwie mogły być potrzebne te duże mózgi?

Sąsiad z naprzeciwka powiedział, że Kryśka...

Według hipotezy Robina Dunbara – brytyjskiego antropologa i psychologa ewolucyjnego, Homo sapiens mają tak duże mózgi, po to, by móc plotkować. Zanim zagłębimy się w dalsze rozważania, zdefiniujmy, czym jest plotka. Według słownika języka polskiego, plotka to „niesprawdzona lub kłamliwa wiadomość powtarzana z ust do ust, najczęściej szkodząca czyjejś opinii”. W języku angielskim natomiast słowo „gossip” ma troszkę inne znaczenie. Plotkowanie (ang. gossiping) określa raczej rodzaj lekkiej pogawędki o sprawach innych ludzi, podczas której ocenia się zarówno pozytywnie jak i negatywnie postawy tych ludzi. Wystarczy się przyjrzeć naszym polskim serwisom plotkarskim, gdzie oprócz skandalizujących informacji, które oczywiście najlepiej się klikają, są również te neutralne lub pozytywne jak to, kto z kim wziął ślub.

Duża grupa to duży mózg

No dobrze, ale jak prof. Dunbar doszedł do tego, że plotkowanie mogło odegrać znaczącą rolę w naszej ewolucji? Otóż zauważył on, że wielkości kory nowej (neocortex) – czyli tej części mózgu, która odpowiada za wyższe procesy poznawcze – związana jest bezpośrednio z wielkością grupy, w jakiej żyją dane gatunki naczelnych.

W każdej stosunkowo dużej grupie naczelnych, istnieje bowiem skomplikowany system relacji między jej członkami. Taka „małpa” musi rozumieć, kto jest jej przyjacielem, a kto wrogiem, kto z kim wchodzi w relacje i gdzie w tej hierarchicznej sieci społecznej znajduje się ona sama. A im większa grupa, tym więcej takich relacji, o których trzeba wiedzieć i pamiętać. Co więcej te relacje mogą się zmieniać w czasie i trzeba cały czasu na bieżąco uaktualniać informacje. Zatem, żeby zrozumieć, pamiętać i adekwatnie postępować w kontekście relacji w grupie – potrzebna jest dość duża „pamięć operacyjna” – czyli wspomniany neocorteks. Zatem im większe grupy, tym większe, lepiej i bardziej efektywnie działające mózgi.

Małpia przyjaźń

Nasuwa się zatem pytanie, skąd naczelne wiedzą, kto się z kim lubi i dlaczego? Odpowiedzią jest zaadoptowanie przez naczelne pewnego zachowania, którego pierwotna funkcja straciła na znaczeniu. Iskanie, bo o nim mowa, to wybieranie pcheł i innych drobnych zwierząt lub obiektów z sierści. Czyli po prostu zabieg pielęgnacyjny, który jedna małpa świadczy drugiej. Jednak dla naczelnych główną funkcją iskania nie jest funkcja higieniczna, ale budowanie więzi i zaufania między osobnikami.

Naukowcy wykazali, że zwierzęta regularnie iskające się są bardziej skłonne do przychodzenia sobie z pomocą w konfliktach z innymi osobnikami niż zwierzęta iskające się rzadko. Jeśli dwa osobniki często się wzajemnie iskają, oznacza to, że są sojusznikami. A jeśli iskają się z dużym zaangażowaniem i na zmianę to znaczy, że są bardzo dobrymi przyjaciółmi!

Ludzkie plotkowanie to takie małpie iskanie

Maksymalny rozmiar grupy pawianów czy szympansów to około 55 osobników. Ponieważ ludzie żyją w grupach znacznie przekraczających taką wielkość, iskanie byłoby szalenie nieefektywne. Gdyby współcześni ludzie próbowali wzmacniać swoje więzi i wymieniać ważne informacje społeczne tylko za pomocą iskania, musieliby na tę czynność przeznaczyć około 40% czasu. Na dobę byłoby to ponad 9 godzin – czyli cały dzień pracy z dojazdem. Nasz gatunek nie byłby w stanie przetrwać, gdyby poświęcał tyle czasu na iskanie. Nasi przodkowie musieli „wymyślić” bardzie efektywny sposób, który zastąpi iskanie w kwestii budowania relacji miedzy osobnikami w grupie. Według Robina Dunbara tym sposobem jest właśnie plotkowanie. Plotka daje możliwość wymiany dokładniejszych informacji w większym kręgu osobników, co nie jest możliwe z zastosowaniem iskania. Osoby, z którymi często plotkujemy to zapewne osoby, z którymi spędzamy najwięcej czasu, czyli są nam bliskie z jakiegoś względu. Plotkując, jesteśmy w stanie przekazać informację, o której nasz rozmówca nic nie wiedział wcześniej, ponieważ nie był jej świadkiem oraz większe grono osób na raz może być odbiorcą naszych treści.

Podsumowując, może jednak warto spojrzeć na siebie samych z większym przymrużeniem oka i nie „biczować się” za przeglądanie Pudelka, Pomponika lub innych portali plotkarskich? Może warto czasem zagadnąć sąsiada czy sąsiadkę i porozmawiać o tym, co dzieje się na naszym osiedlu? W końcu jesteśmy tylko ludźmi a plotkowanie mamy poniekąd w genach 😉

 

Dunbar, R., & Dunbar, R. I. M. (1998). Grooming, gossip, and the evolution of language. Harvard University Press.

Dunbar, R. I. (2004). Gossip in evolutionary perspective. Review of general psychology, 8(2), 100-110.

Magistretti PJ (1999) Brain energy metabolism. In: Fundamental neuro- science (Zigmond M, Bloom FE, Landis S, Roberts J, Squire L, eds), pp 389 – 413. San Diego: Academic.Brain energy metabolism. In: Fundamental neuroscience (Zigmond M, Bloom FE, Landis

Sokoloff, L. (2004). Energy Metabolism in Neural Tissues in vivo at Rest and in Functionally. Brain Energetics and Neuronal Activity: Applications to fMRI and Medicine, 11.

Spruijt, B. M., Van Hooff, J. A., & Gispen, W. H. (1992). Ethology and neurobiology of grooming behavior. Physiological reviews, 72(3), 825-852.

Wydawnictwo Naukowe, P. W. N. (2015). Internetowy Słownik Języka Polskiego PWN.