Biologia ewolucyjna to kluczowy dział biologii, ponieważ, jak powiedział Theodosius Dobzhansky „Nic w biologii nie ma sensu jeśli jest rozpatrywane w oderwaniu od ewolucji”. Rozumiejąc prawa rządzące ewolucją jesteśmy w stanie połączyć w logiczną całość cały świat materii ożywionej. Teoria ewolucji nie odpowie na pytanie: „Co było pierwsze: jajko czy kura?”, ponieważ podważy w ogóle jego sensowność. Na początku nie było bowiem ani kury, która znosi jajka, ani jajka, z którego ta kura miałaby się wykluć. Na początku była materia, która, wielce dla nas szczęśliwy przypadkiem, dała początek prostym, jednokomórkowym organizmom. Te z kolei, na przestrzeni milionów lat, zmieniały się, dając początek coraz bardziej skomplikowanym bytom. Na łamach tego bloga nie będę jednak sięgała tak daleko w przeszłość i nie będę przyglądała się całej wielkiej, barwnej i niesamowitej faunie i florze naszej planety. Skupię się tylko na jednym gatunku. Gatunku niesfornym, władczym, inteligentnym i ciekawskim – na Homo sapiens.
Ewolucja biologiczna
Pojęcie „ewolucja biologiczna” może się niektórym wydawać tajemnicze i groźne. A tak naprawdę to nic innego, jak po prostu proces polegający na zmianach cech całych grup organizmów, które następują z pokolenia na pokolenie i prowadzą nie tylko do zmiany budowy tych organizmów, ale również do powstania nowych. Biolodzy ewolucyjni nie tylko próbują poznać rodowód gatunków, ich pochodzenie, ale również zrozumieć, jakie procesy do tego doprowadziły (1). Za ojca teorii ewolucji większość z nas uznaje Karola Darwina, który w 1859 roku opublikował wiekopomne dzieło zatytułowane „O powstawaniu gatunków”. Jednak nie zapominajmy również o Jean-Baptiste Lamarcku, Alfredzie Wallace’ie, Thomasie Henrym Huxleyu i wielu innych, którzy również przyczynili się do powstania, rozpowszechnienia i wyjaśniania zjawisk ewolucyjnych.
Psychologia ewolucyjna
Na łonie biologii ewolucyjnej narodził się bardzo ciekawy nurt naukowy, który w krajach zachodnich funkcjonuje pod zgrabną nazwą ‘psychologii ewolucyjnej’. Psychologia ewolucyjna znajduje się na styku psychologii i biologii. Naukowcy uprawiający tę dziedzinę wiedzy szukają wyjaśnień wzorów ludzkich zachowań w szerokim kontekście biologicznym (2, 3, 4).
W naszej ewolucyjnej przeszłości...
Podobnie jak inne organizmy, nasi przodkowie musieli się zmagać w ewolucyjnej przeszłości z wieloma problemami. Nam, ludziom współczesnym, często ciężko to zrozumieć, ale nasi odlegli prapraprapraprapra….. dziadkowie nie zadawali sobie pytań w stylu: ‘jak żyć’, ale ‘jak przeżyć’. Dzisiaj, mając supermarkety, apteki, ogólnodostępną opiekę zdrowotną i mniej ogólnodostępne pakiety medyczne nie zdajemy sobie sprawy jak trudne w naszej ewolucyjnej przeszłości było dożycie do dorosłości, nie mówiąc już o spokojnej starości (rozumianej jako wiek powyżej 50 lat). Zdobywanie pokarmu i ochrona przed drapieżnikami, unikanie chorób czy agresywnych przedstawicieli własnego gatunku to jedne z podstawowych wyzwań, z jakimi mierzyli się nasi przodkowie. Znalezienie bezpiecznego miejsca na odpoczynek i do wychowania potomstwa to kolejna kluczowa sprawa dla przetrwania. Oczywiście, żeby to potomstwo posiadać, trzeba najpierw znaleźć partnera lub partnerkę, a następnie zachęcić ją lub jego do nawiązania bliższej relacji, a to też nie jest taka prosta sprawa.
W kupie raźniej
W ślad za innymi gatunkami, nasi przodkowie dość szybko zorientowali się, że w ‘kupie żyje się raźniej’ i dużo łatwiej sprostać podstawowym wyzwaniom codzienności, czyli przeżyć (dobór naturalny) i przekazać swoje geny potomstwu (dobór płciowy), jeśli będziemy współpracować z innymi przedstawicielami naszego gatunku (kooperacja). O tym, jakim wyzwaniem jest życie w złożonej społeczności przekonuje się każdy z nas na początku swojej drogi. Ja osobiście dostąpiłam olśnienia w wieku 6 lat, kiedy brutalna rzeczywistość przedszkolna pokazała mi jakimi twardymi regułami rządzi się świat. Jeśli chcesz mieć koleżankę, z którą będziesz się bawić, to musisz się tymi zabawkami podzielić, czasem pomóc koleżance zbudować domek, a czasami po prostu pogodzić się z tym, że teraz kto inny bawi się twoim ulubionym samochodzikiem. Takie życie.
O tym będzie ten blog
Zatem krótko podsumowując, w tym blogu będziemy przyglądać się nam, ludziom, z punktu widzenia zewnętrznego obserwatora. Odrzemy Homo sapiens z naleciałości kulturowych, postępu technologicznego, filozofii, teologii i wszelkich innych atrybutów, które sprawiają, że czujemy się tacy wyjątkowi pośród innych istot żywych. Poznamy całą prawdę o naszych najgłębszych motywacjach, pobudkach i pragnieniach…
Odpowiemy na pytania, co tak właściwie sprawiło, że jesteśmy tacy jacy jesteśmy? Skąd i od kogo pochodzimy? Jak to się stało, że mamy takie duże mózgi w porównaniu do wielkości ciała? Dlaczego chodzimy na dwóch nogach i nie mamy futra? Czy współczesny Homo sapiens wyewoluowałby gdyby nasi przodkowie nie opanowali trudnej sztuki współpracy? Jaki zapach jest postrzegany przez płeć przeciwną jako atrakcyjny? Czy chodzi tylko o związki podobne do feromonów? Co to jest ‘teoria umysłu’, do czego służy i czy inne gatunku również ją posiadają? Czy dotyk jest nam niezbędny do życia? Po co nam pocałunek i czy we wszystkich kulturach ludzie się całują? Jakie cechy zachwycają nas u mężczyzn, a jakie u kobiet i jakie informacje ze sobą niosą? Co komunikuje śmiech i dlaczego jesteśmy jedynym gatunkiem, który płacze? Jak to się stało, że żaden z obecnie żyjących gatunków zwierząt, włączając w to naczelne i naszych najbliższych krewnych – szympansy, nie potrafi posługiwać się mową artykułowaną? Czy muzyka i taniec pełnią ważną społeczną funkcję? Na te i wiele innych pytań odpowiem w kolejnych wpisach na moim blogu.
Zaglądajcie i czytajcie!
Bibliografia
(1) Wydawnictwo Naukowe, P. W. N. (2015). Internetowy Słownik Języka Polskiego PWN.
(2) Internetowa Encyklopedia, P. W. N. dostęp: 2015.07. 27.
(3) Downes, Stephen M., „Evolutionary Psychology”, The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Spring 2020 Edition), Edward N. Zalta (ed.).
(4) Barrett, L., Dunbar, R., & Lycett, J. (2002). Human evolutionary psychology. Princeton University Press.
